In september 2018 zijn in de wijken Stedenwijk en Haven proeftuinen gestart, met als doel om de preventie van problematiek en de inclusie van psychisch kwetsbare mensen met (mogelijk) verward gedrag vorm te geven. Daarbij golden drie belangrijke uitgangspunten. Het eerste was om niet iets heel nieuws te bouwen, maar om reeds in de wijk aanwezige bouwstenen voor de sociale infrastructuur (inloopvoorzieningen, activiteiten, buurtnetwerken, professionals) te benutten en deze vanuit een gezamenlijke visie met elkaar te verbinden. Een tweede belangrijk uitgangspunt was dat de wensen en behoeften van de doelgroep voorop zouden staan. En een derde dat professionals ‘scharrelruimte’ krijgen om vanuit de bedoeling te werken, zonder blauwdruk en aansluitend op het cliëntenperspectief.
Er werden in de ontwerpfase twee begeleidingsgroepen (één in Haven en één in Stedenwijk) gevormd, met een mix van in de buurt werkzame professionals, informele krachten en ervaringsdeskundige bewoners. Samen met hen onderzochten we wat er nodig is om kwetsbare bewoners in de wijk te kunnen laten meedoen en hoe we dit in de praktijk zouden kunnen vormgeven. In Haven is bovendien een klankbordgroep met kwetsbare bewoners in het leven geroepen, om ons gevraagd en ongevraagd advies te geven. De klankbordgroep wordt actief betrokken bij het beoordelen van de inclusiviteit van bestaande voorzieningen, bij het uitproberen van nieuwe activiteiten en als ambassadeur.
Uit ons onderzoek bleek dat juist de schakelfunctie als verbindend element tussen psychisch kwetsbare bewoners (instroom via de ingang) en het ondersteuningsaanbod in de wijk (de opties op de menukaart) werd gemist. Hierdoor vallen kwetsbare mensen makkelijk tussen wal en schip. Vooral omdat zij meer dan anderen drempels ervaren bij het deelnemen aan het gewone leven in de wijk.
In de tweede helft van 2019 hebben we dit model verder ontwikkeld en in de praktijk uitgeprobeerd. We hebben per proeftuinwijk een ‘Schakelteam’ ingesteld, bestaande uit een professional met GGZ achtergrond, een professional met opbouwwerkachtergrond en een ervaringsdeskundige met kennis van de wijk. Een vast team met 3 duidelijke gezichten en met de opdracht de instroom te begeleiden, inwoners te schakelen naar aanbod, en te werken aan herstelbevordering en draagkrachtbevordering. Elk schakelteamlid had daarvoor wekelijks 4 uur per wijk beschikbaar.
De ontwerpfase leidde in de zomer van 2019 tot het volgende model:
Na de voorbereidende fase waarin onder andere de twee schakelteams zijn samengesteld, communicatiemiddelen zijn ontwikkeld, alsmede een registratiesysteem en een privacyreglement, konden de schakelteams in november 2019 van start. Al doende en lerende is de schakelfunctie verder vormgegeven. In de eerste periode hebben de schakelteams vooral geïnvesteerd in bekendheid in de wijk. Er werden wekelijkse inloopuurtjes in de wijken georganiseerd. Er is kennisgemaakt met buurtlokalen en buurtkamers, activiteitencentra, buurthuizen, huisartsenpraktijken en gezondheidscentra, GGZ gebiedsteams, ambulant werkers, politie, buurtambassadeurs, kerken, kringloopwinkels en vele anderen.
Het is aan het eind van de middag, najaar 2019. Een groep bewoners en buurtprofessionals is verzameld voor de opening van buurtlokaal Kimwierde 88. Als schakelteam mogen we onszelf introduceren. Een beetje onwennig staan we met een bord met ons logo erop voor de ingang, en vertellen we dat we er zijn voor mensen met psychische kwetsbaarheid. Later komt een vrouw schichtig naar me toe. “U bent van het Schakelteam toch? Ik wil graag net als vroeger weer meer in de buurt doen, maar ik durf niet.” Ik prijs haar moed en we maken een afspraak om op een ander moment rustig verder te praten. Later zijn we als Schakelteam bij haar thuis geweest en hebben we haar geholpen om weer in beweging te komen. Momenteel komt ze regelmatig bij Jan Steen. Daar bouwt ze aan nieuwe contacten en begint voor haar een nieuw hoofdstuk.
We ontdekten het belang van aanwezigheid op social media. Mede daardoor kwamen de teams steeds dieper in de haarvaten van de wijk. Het als schakelteam met een bakfiets met koffie en thee de wijk in trekken op Blue Monday, en dit live streamen op facebook, droeg bij aan de gezichtsbekendheid. Steeds meer kwetsbare mensen en buurtgenoten waagden de stap naar het schakelteam. De afgesproken inzet van de schakelteamleden per wijk bleek al snel te beperkt, en werd in het belang van het projectresultaat geregeld overschreden.
Een bericht op facebook over het schakelteam trok de aandacht van mevrouw x. Zij stuurde me een mail waarin ze vertelde depressief te zijn, teleurgesteld in de zorgverlening, een klein netwerk te hebben en daardoor eenzaam te zijn. We spraken af in buurtlokaal “Huis van de Marken” om kennis te maken en een kopje koffie te drinken. Mevrouw bleek weinig buiten te komen en moeite te hebben om nieuwe contacten op te doen. Eigenlijk had ze weinig vertrouwen in mensen, mede door eerdere negatieve ervaringen. Ze had er ook moeite mee om op een goede manier voor zichzelf op te komen. Ze was creatief, maar deed hier niets mee. We bespraken de mogelijkheden voor deelname aan activiteiten bij het Huis van de Marken, een kleinschalige setting met veel persoonlijke aandacht en waar niks hoeft. Mevrouw kon zich hierin vinden. Ik ben samen met haar naar een activiteit gegaan en heb haar voorgesteld aan de coördinator en deelnemers. Ze genoot van het gesprek en de aandacht, en is nadien zelfstandig mee blijven doen aan deze activiteit.
Op 9 maart 2020 organiseerden we een werkbezoek voor ambtenaren van de gemeente Almere. We zetten hen aan het werk, met als doel dat zij zelf zouden kunnen ervaren hoe het is om als ‘schakelaar’ aan de slag te zijn. Er werd enthousiast meegedaan en voor de twee beste teams was er een ‘gouden schakelaar’. Kort na het positief ontvangen werkbezoek kwamen we voor een nieuwe uitdaging te staan. De Coronacrisis brak uit en maakte fysieke ontmoetingen op korte termijn onmogelijk. In de eerste weken bleef het stil. Met behulp van een huis-aan-huis flyeractie, berichten op facebook, outreachend contact en fysieke aanwezigheid in de wijk, kwam de vraag echter weer op gang.
Tijdens de coronatijd heb ik de coördinator van het buurtlokaal aan mijn klant gekoppeld, zodat zij telefonisch contact met elkaar konden houden en de opgebouwde relatie niet weer verloren hoefde gaan. Ook gaat mijn klant zodra dit weer kan deelnemen aan de cursus van “Pracht in kracht” om assertiever te worden.
54 kwetsbare bewoners, 41 professionals en 15 buurtgenoten zijn inmiddels door het schakelteam doorgeleid, geïnformeerd over mogelijkheden, begeleid naar een activiteit of gekoppeld aan een maatje of ondersteuningsnetwerk.
Een inwoner vroeg hulp bij het maken van contact met haar bewindvoerder. Mevrouw staat op complexe voet met zorg, heeft moeite met vertrouwen en ervaart hulp snel als kleinerend. Om de drempel te verlagen ben ik met haar meegegaan naar de afspraak. Daarna heeft de bewindvoerder nog twee maal contact met me gezocht om te overleggen hoe zij in haar bejegening beter aansluiting kon maken met deze klant teneinde een vertrouwensband te kunnen opbouwen. Uiteraard zijn hier geen formats voor, maar vanuit mijn ervaringsdeskundigheid en wat klant me vertelde, kon ik de bewindvoerder wel goed informeren en advies geven. Mevrouw heeft nog steeds contact met haar bewindvoerder.
Een bezoeker van het inloophuis vroeg zich af wat het betekent om te leven met psychische kwetsbaarheid. Deze bezoeker kende in zijn woonomgeving mensen die hiermee te maken hadden, en stelde hierover vragen aan de ervaringsdeskundige. Op dat moment waren meerdere bezoekers in het inloophuis die zelf de nodige ervaring hadden. Ter plekke ontspon zich een gesprek. Mogelijk heeft dit gesprek een anti-stigmatiserend effect gehad op de aanwezigen.
Vaak was er vooral een luisterend oor nodig. In de meeste gevallen was er sprake van meerdere contacten met het schakelteam per vraag. De meeste klanten van het schakelteam voelen zich goed geholpen. Werkzame bestanddelen in de ontwikkelde aanpak zijn: gezichtsbekendheid, aanwezig zijn op social media en in de wijk (als mens en niet als zorgverlener), laagdrempelig en op maat ingaan op de vraag van een inwoner, zonder blauwdruk of protocol, ervaringsdeskundigheid, er kunnen zijn en luisteren, de tijd kunnen nemen en de klant letterlijk over drempels begeleiden.
Het schuldsaneringsplan van mevrouw ligt al een tijdje op tafel. Ze heeft nog veel vragen en krijgt uitstel van ondertekening tot er een fysieke afspraak op het stadhuis mogelijk is. Maar wat als het idee daar met de bus naartoe te moeten gaan juist een van je grootste angsten is? Op de dag van de afspraak gaat mijn telefoon: ”Saskia, ik ga zo naar de bushalte lopen”. “Dat is goed”, zeg ik “je bent mooi op tijd” (en ik weet uit ervaring dat opstaan al een dingetje is op dit soort dagen). Mijn telefoon gaat. “Saskia, ik sta bij de bushalte”. “Top!” zeg ik. Mijn telefoon gaat. “Saskia, ik zit in de bus, en het gaat goed”. “Wat goed van je”, zeg ik nog maar eens. Mijn telefoon gaat. “Saskia, ik stap uit op het Stadhuisplein, dat is het dichtst bij toch?” “Ja” zeg ik. Mijn telefoon gaat. “Saskia, ik ben er, ik zit voor het stadhuis!” “Ik zie het” zeg ik, en kijk haar glimlachend aan. Samen gaan we naar binnen.
Het huidige aanpak is succesvol en de bekendheid groeit nog steeds. We hebben vertrouwen en zijn enthousiast. Dat maakt dat we het werk in de tweede helft van 2020 met wat uitbreiding van de capaciteit, willen bestendigen in Haven en Stedenwijk. Daarnaast willen we graag in twee nieuwe wijken een proef doen met de inzet van het schakelteam. Hier kunnen we het geleerde toepassen, en ontdekken hoe deze nieuwe wijken verschillen van de wijken die we al kennen en hoe we ook hier het nodige maatwerk kunnen leveren.
Kijk voor een korte video-impressie van het werk van het schakelteam op
https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:6666291033615151107/
en voor meer informatie en achtergronden op
https://www.schakelteam-almere.nl/
Mede namens alle ‘schakelaars’,
Erik Vermathen
Directeur
Email: e.vermathen@stade.nl
Tel: 06 10 93 94 04